Tarık Akarsu Muhammet Tarık Akarsu
Bilgi toplumu ile birlikte İnternet kullanımı günümüzde hızla artmıştır. İnternetin yaygınlaşması ticari faaliyetlerde kullanılmasını sağlamıştır. İnternetten satış yapan sanal mağazalar, internet kullanıcılarına farklı ürünleri, uygun fiyatlarla sunması dolayısıyla yoğun talep görmektedir. Ayrıca bu sanal mağazalar sağladıkları maliyet avantajları sebebiyle pek çok işletmenin ulusal ve küresel pazardaki rekabet gücünü ve işletmenin karını artırmaktadır. Bu araştırmada e-ticaret olgusu ve sanal mağazacılık farklı yönleriyle incelenmiştir.
GİRİŞ
Yaşanan teknolojik gelişmelerin oluşturduğu globalleşme dünyanın tek bir pazar durumuna gelmesini sağlayan bir olgudur. Şirketler yoğun rekabet durumunda üstünlük sağlamak için yoğun gayrette bulunarak ileri teknolojiyi kendi yapılarına transfer etmeye çalışmaktadır. Ticaretin elektronik duruma gelmesiyle beraber başka alanlarda da “elektronikleşme-dijitalleşme” oluşmaya başlamıştır.
İnternet, yirminci yüzyılın son çeyreğinde keşfedilmiş ve yirminci yüzyılın başında dünyanın her yerinde yayılan ve dünyayı birbirine bağlayan bir ağ halini almıştır. İnternet ve bilgisayar alt yapısı yaygınlaşmaya ve gelişmeye başladıkça internet, diğer uygulamaların alternatifi haline gelmiştir. Mesela, mektubun yerine kullanılmakta olan telefon, git gide yerini internete bırakmıştır. Radyo ve televizyon yayınları internetten kullanıcılarına erişerek etkisi bütün dünyaya ulaşmıştır. Kamu hizmetleri daha çok internet üzerinden verilmiş ve hizmetlerin internetten gerçekleşme durumu, gelişmişlik olarak nitelendirilmiştir. Firmalar arası ilişki kuran portallar milyarlarca dolar iş hacmi oluşturmakta ve gazeteler gün içindeki baskıları internetten yayınlamaktadır. Bankacılık hizmetleri, perakendeci mağazalar, çocukların oyunları, çiçekçiler bir çevrimiçi uygulama olarak işlevsel duruma gelmiştir. Kişisel web siteleri, firmaların mail adresleri, internet üzerinde kurulan forumlar, web siteleri ve mail tabanlı gruplar büyük ve hızlı bir iletişim dünyası oluşturmaktadır. Pazarlama yöneticileri de her gün yeni uygulamalarla interneti pazarlama aracı olarak görmektedir. İnternet, günümüzde büyük ölçüde tutundurma ve dağıtım ağı olarak başvurulan bir teknolojidir. Ürünler internet üzerinden açıklanmakta, gösterilmekte ve şahsa özel mesajlar oluşturularak daha etkili sonuç alınmaya gayret edilmektedir.
Bilgi teknolojilerindeki gelişme sonucunda ortaya çıkan internet günümüzde iş dünyasında yeni işletmecilik ve pazarlama anlayışı yaratmıştır. Bunlardan biri de e-ticaret veya sanal mağazacılık şeklinde ortaya çıkan girişimlerdir.
Türkiye’de ekonominin ilerleme kaydetmesi ile müşterilerin mağaza seçimindeki kriterler de sürekli değişmektedir. Değişen yaşam biçimi sonucu değişen istekleri karşılamak, müşterileri memnun etmek daha da güçleşmiştir. Sanal mağazalar, tüketicilerin aradıkları bir ürüne ulaşma ve satın alma maliyetlerini azaltmaktadır. İşletmeler açısından da sanal mağazalar açarak ticaret yapmak; fiziksel mekanının getirdiği maliyetleri azaltması açısından önemli avantajlar sağlamaktadır. Tüketiciler sanal mağazalardan günün 24 saati aradıkları ürünü en uygun şekilde alışveriş yapabilmekte, ürünlerin evlerine teslim edilmesini sağlayabilmektedir. Bu durum şehir yaşantısı içinde zaman sıkıntısı çeken çalışan insanlar için önemli bir kolaylık olmaktadır.
Bu çalışmanın amacı e-ticarette sanal mağazacılığın yerini araştırmaktır. Bu kapsamda ilk bölümünde elektronik ticaret kavramı farklı boyutlarıyla incelenmiştir. Diğer bölümde sanal mağazacılık farklı yönleriyle açıklanmıştır.
BİRİNCİ BÖLÜM
E-TİCARET KAVRAMI
1.1.E-Ticaret Kavramı
E-ticaret günümüzde etkinliği hissedilen, işletmelere dinamizm kazandıran, rekabet gücünü artıran bir olgu olarak gündemde yer almaktadır. Bu bölümde e-ticaretle ilgili kavramlar farklı yönleriyle açıklanacaktır.
1.1.1.E-Ticaretin Tanımı
E-ticaret, ticari faaliyetlerin elektronik alanda gerçekleştirilmesidir. Dünya Ticaret Örgütü’ne göre e-ticaret, mal ve hizmetlerin üretim, satış ve dağıtım, tutundurma eylemlerinin telekomünikasyon ağları üzerinden yapılmasıdır. Burada oluşturulan ortam dünya çapında ve açık ağlar üzerinden her türlü kuruluş ve kurum ile kişilerin iletişim kurması durumundan temel almaktadır. Bazı yayınlarda e-iş (e-business) kavramı e-ticaret kavramından farklı biçimde yer almakta olup bu ayırım bağlamında e-ticaret mal ve hizmet değişimini belirtilirken; e-iş, her türlü mesaj değişiminin karşılığı olarak karşımıza çıkmaktadır (Civelek, E., Sözer, E., İnternet Ticareti Ekososyal Sistem ve Ticaret Noktaları, http://acikerisim.ticaret.edu.tr:8080/xmlui/bitstream/handle/11467/1373/, erişim tarihi: 22.03.2017.).
1.1.2.Geleneksel Ticaretle E-Ticaret Arasındaki Farklar
Geleneksel ticaret ile günümüzde yaygınlaşmaya başlayan e-ticaret arasındaki farklar aşağıdaki tabloda görülmektedir.
Tablo 1.Geleneksel Ticaretle E-Ticaret Arasındaki Farklar
Kaynak: Organ A., Karadağ N. C., İşletmecilik Açısından Elektronik Ticaret ve Hukuki Altyapısı, Pamukkale Üniversitesi IUYD’2011 / 2(2), 86.
E-ticaret işletmeler arası ticaretle maliyetlerin düşürülmesi ve verimliliğin artırılmasında da önemli role sahiptir; örneğin, kasa, stok kontrolü gibi faaliyetlerinde barkod okuyucu kullanan ve işlemlerini elektronik ortamda yapan bir işletme, bilgisayar aracılığı ile envanterdeki ürünlerin takibini gerçekleştirmekte, satış eğilimini izlemekte ve eş zamanlı olarak müşteri siparişlerini yollayabilmektedir. Satış mağazaları da yeni siparişlerini bilgisayar ağı üzerinden üretici işletme ve otomatik olarak yollayabilmektedir.
1.1.3 E-Ticaret Türleri
1.1.3.1. Kurumdan Kuruma
E-ticaret modellerinin arasında en aktif olanıdır. Şirketler arası veya şirket için gerçekleştirilen bu modelde; internet ortamında firmalarca siparişin tedarikçi firmaya verilmesi, bunun akabinde firmanın ödeme bedelinin tahsil edilmesiyle gerçekleşmektedir. Bu modelde firmalar satın alım, reklam, satış, finans ve ödeme bitiminde teslimat faaliyetleri ile müşteri ilişkileri ve birçok iş etkileşimini kapsamaktadır. B2C (İşletmeden Tüketiciye) oranla B2B daha geniş alan içermektedir. Bunun sebebi uzmanlarca ilerlemekte olan devletlerin bu tür bir e-ticaret modeline açık olduğu hususunda ortak sonuca varmalarıdır (Marangoz vd. 2012, 56).
1.1.3.2.Tüketiciden Tüketiciye
Tüketiciden tüketiciye şeklinde tabir edilen bir başka e-ticaret yöntemi ürünlerin tüketiciler arasındaki internetten alışverişini ifade etmektedir. Bu yöntemde ürünler değişik ödeme araçları ile satılmakta ve satışı yapılan ürünler farklı nakliye yöntemleri ile teslim edilmektedir. Ürün müşteriye teslim edildikten sonra ödeme havuzunda bekletilen para müşterinin onayı ile satıcıya ödeme olarak yansıtılmaktadır (Marangoz vd. 2012, 56).
1.1.3.3. Kurumdan Tüketiciye
Sanal mağazaların da kullandığı bir yöntemdir. İnternetin bir alışveriş mecrası haline gelmesiyle tüketicilere satış yapan sanal işletmelerin sayısı da artmıştır. Bu işletmeler ürünlerini sergiledikleri sanal mağazalarında tüketicilere farklı ödeme araçları ile ürünlerini satarak teslimatı gerçekleştirmektedir (Marangoz vd. 2012, 56).
Firmadan tüketiciye e-ticaret, direkt ve dolaylı e-ticaret olmak üzere ikiye ayrılmaktadır. Maddi olmayan ürünler direkt olarak e-ticaret içeriğinde olup, bu ürünlerin sipariş, ödeme ve teslimatları internet üzerinden yapılmaktadır. Doğrudan e-ticaret; müzik albümleri, veri tabanları ve yazılım programları gibi maddi olmayan ürün ve hizmetlerin çevrimiçi olarak sipariş, teslim ve ödemesinin yapılmasıyla gerçekleşmektedir. E-ticaretin sunduğu avantajlar nedeniyle, şirketler geleneksel pazarlama yöntemlerinin katı ve esnek olmayan yapısından çıkarak, sanal mağazaları kullanarak, daha fazla tüketiciye ulaşarak rekabette üstün duruma gelebilmektedirler(Arslan ve diğerleri, 2001, 28).
Merkezinde müşterinin yer aldığı ve müşteri odaklı bir pazarlama anlayışının benimsendiği bir e-ticaret yöntemidir. Müşterinin memnuniyeti sistemin başarısının ve devamlılığının da bir göstergesidir.
1.1.3.4. Devlet ve İşletme Arası E-ticaret (B2G)
Özellikle devlet adına yapılan ihaleleri işletmelere duyurmak ve onların teklif vermelerini sağlamak gibi işlevleri olan bir sistemdir. Şirketler ihalelere girerek teklifler verebilmekte, ödeme, gümrük gibi işlemler internet ortamından takip edilebilmektedir (çevrimiçi, http://www.izto.org.tr/portals/0/iztogenel/dokumanlar/ ticaretin_yeni_sekli_pinar_elmas_26.04.2012%2019-25-49.pdf, erişim tarihi: 26.03.2017).
1.1.3.5. Tüketiciden Kamuya
Ticari amacın olmadığı, kamunun faydasına yapılan işleri hafifletmek için kurulan bir modeldir. Örneğin merkezi sistemle devlet tarafından yapılan sınavların ücretlerinin ve vergi ödemelerinin alındığı sistemler bunlara misal olarak gösterilebilir (Marangoz vd. 2012, 56).
1.1.4.E-Ticaret Araçları
1.1.4.1. Faks
Faks, geleneksel mektubun yerine kullanılmaya başlanan dokümanların transfer edilmesini sağlayan bir araçtır. Faks, evrak alışverişinin olduğu işletmeler ve kişiler arasındaki belge transferini hızlı bir şekilde gerçekleştirmeyi sağlayarak işleri kolaylaştırmaktadır. Kağıt israfı ve çıktı kalitesinin iyi olmayışı, faksın olumsuz tarafları arasındadır (Güleş vd, 2007, 465).
1.1.4.2.Telefon
Elektronik ticaretle ilgili kullanılan eski bir araçtır. Gelişmiş bir telefon şebekesi çok geniş bir coğrafi bölgeye dağılarak istenilen verileri ya da mesajı iletebilmektedir. Telefon İletişimde kullanılan bu ağlar günümüzde gelişerek çok daha işlevsel hale gelmiştir. Bunun yanında mobil telefonlar her insanın cebine girerek iletişimde ve elektronik ticarete yeni bir boyut kazandırmıştır (Güleş vd, 2007, 465).
1.1.4.3. İnternet
İnternet, yirminci yüzyılın son çeyreğinde keşfedilmiş ve yirminci yüzyılın başında dünyanın her yerinde yayılan ve dünyayı birbirine bağlayan bir ağ halini almıştır. İnternet ve bilgisayar alt yapısı yaygınlaşmaya ve gelişmeye başladıkça internet, diğer uygulamaların alternatifi haline gelmiştir. Kelime anlamı olarak web (ağ), “dünya çapında ağ Anlamına gelmektedir. Hypertext tabanlı, dağıtılmış internet bilgi sistemi” biçiminde ifade edilmektedir. Web, İnternet ortamında birbirleriyle bağlantılar içeren, içerisinde resim, grafik, müzik, animasyon gibi öğeleri içeren sayfalar” için kullanılmaktadır (Güleş vd, 2007, 465). İnternet teknolojisi hızla gelişmekte ve artan internet kullanımıyla birlikte dünya küresel bir pazar haline gelmektedir.
1.1.4.3.Televizyon
Televizyon tüketim toplumunda insanları etkileme, reklam ve ticari alışverişe yönlendirme aracı olarak kullanılan bir alettir. Tüketim kültürünün oluşmasında, internetin tanıtımında ve yaygınlaşmasında önemli rol oynamıştır. Sanal mağazaların tanıtımında, müşteri kitlesinin oluşturulmasında bir araç olarak kullanılmaktadır (Güleş vd, 2007, 465).
1.1.5. E-Ticaretin Olumlu ve Olumsuz Yanları
İnternetin hızla gelişmesi ve alışveriş ortamına dönüşmesi e-Ticaretin ekonomik ve sosyal yaşamada daha çok yer almasını sağlamıştır. E-ticaret tüketicilere ve işletmelere önemli avantajlar sağlamıştır. Bunun yanında e-ticaretin güvenlik gibi dezavantajları da bulunmaktadır. Bu bilgilere sanal mağazacılık kısmında değinilecektir (Canpolat 2001, 23).
1.1.6. Türkiye’de E-Ticaret Verileri
Türkiye’de e-ticaret kullanımı sürekli olarak artmaktadır. Aşağıdaki tabloda 2004-2016 yılları arası internetten mal ve hizmet satışı oranları görülmektedir.
Tablo 2. Türkiye’de 2004-2016 Yılları Arası İnternetten Mal Ve Hizmet Satışı Oranları
Kaynak: http, s.//www.tuik.gov.tr/PreTablo.do?alt_id=1028, erişim tarihi: 19.03.2017.
Yukarıdaki tabloda görüldüğü üzere Türkiye’de 2004-2016 yılları arasında internet aracılığıyla mal ve hizmet satışı oranlarında genel anlamda bir yükseliş gözlemlense de bazı dönemler bu oranlar yerinde sayarken örneğin 2011-2012 gibi bazı dönemlerde ise gerilemiştir. Gerileme yaşandığı dönemler 2005-2007, 2008-2009 ve 2015-2016 seneleridir. 2004 yılı ile karşılaştırıldığında geçen 12 yıl içinde internetten mal ve hizmet satışında yaklaşık 5 kat artış saptanmıştır. Bu da internetin satış alanında git gide etkin bir araç olarak kullanıldığını ortaya koymaktadır.
Şekil 1. Türkiye’de 2004-2016 Yılları Arası İnternetten Mal ve Hizmet Satışı Oranları
Kaynak: http.//www.tuik.gov.tr/PreTablo.do?alt_id=1028, erişim tarihi: 19.03.2017.
Şekil 1’den anlaşılacağı üzere online mal ve hizmet satışları 2004-2016 seneleri arasında iniş çıkışların ve sabit zamanların da bulunduğu ama özetle artma trendi gösteren bir seyir izlediği görülmektedir. İlk senelerde bir hayli nadir başvurulan bu online alışveriş, gün geçtikçe yaygınlaşmıştır. Grafikten de anlaşılacağı üzere bu yükseliş süratli ve etkili bir şekilde meydana gelmiştir.
2016 ile 2012 yılları arasında internetten alışveriş işlem adedi ve işlem tutarları aşağıdaki tablo ve grafiklerle açıklanmıştır.
Tablo 3.2016 yılı İnternetten Yapılan Alışverişlerin İşlem Adedi
Kaynak:
http://bkm.com.tr/raporlar-ve-yayinlar/donemsel-bilgiler/,
erişim tarihi: 25.03.2017.
Yurt içi 4. Dönem yerli kart kullanımı ile belirlenen işlem adedi bazında 1., 2. ve 3. dönemlerde olduğundan daha yüksektir. Yurt dışında yerli kart kullanımı ise aynı şekilde 4. Dönemde en yüksek oranlara ulaşmıştır. Yerli kartlar açık ara farkla yurtiçinde yabancı kartlardan daha fazla kullanılmaktadır.
Şekil 2.2016 Yılı Yerli ve Yabancı Kartların Yurtiçi İşlem Adedi Grafiği
Grafikte görüldüğü üzere yabancı kartların yurt içinde en çok kullanıldığı dönem 3. Dönem iken yerli kartların en çok kullanıldığı dönem 4. Dönemdir. Fakat fark edileceği üzere yerli kartların dönemler baz alınarak yapılan karşılaştırmada kullanım oranları birbirlerine yakındır.
Tablo 4.2016 yılı İnternetten Yapılan Alışverişlerin İşlem Tutarı
Kaynak: http://bkm.com.tr/raporlar-ve-yayinlar/donemsel-bilgiler/, erişim tarihi: 18.03.2017.
Yerli kartların yurt içi kullanımı işlem tutarı açısından en yüksek olduğu dönem 4. Dönemdir. Yurt dışında yerli kart kullanımı ise 1. Dönemde en yüksek oranlara ulaşmıştır. İşlem tutarı açısından yerli kartlar açık ara farkla yabancı kartlardan daha yüksektirler.
Şekil 3.2016 Yılı Yerli ve Yabancı Kartların Yurtiçi İşlem Tutarı Grafiği
Şekilden ulaşılacağı üzere yabancı kartların yurt içinde en çok kullanıldığı dönem2. Dönem iken yerli kartların en çok kullanıldığı dönem 4. Dönemdir. İşlem tutarları arasında var olan dramatik bir fark dikkat çekmektedir; yerli kart kullanımı yabancı kart kullanımından çok daha yüksektir.
Tablo 5.2015 yılı İnternetten Yapılan Alışverişlerin İşlem Adedi
Kaynak: http://bkm.com.tr/raporlar-ve-yayinlar/donemsel-bilgiler/, erişim tarihi: 16.03.2017.
Şekil 4.2015 Yılı Yerli Kartların Yurtiçi ve Yurtdışında Kullanım İşlem Adetleri
Yerli kartların yurt içi kullanımı işlem adedi açısından 2015 yılında en yüksek puana 4. Dönemde çıkmaktadır. 2015 senesinde Yurt içinde yabancı kart kullanımı ise 1. Dönemde en yüksek oranlara ulaşmıştır. İşlem adedi bakımından yerli kartlar açık ara farkla yabancı kartlardan daha yüksektirler.
Tablo 6.2015 yılı İnternetten Yapılan Alışverişlerin İşlem Tutarı
Kaynak: http://bkm.com.tr/raporlar-ve-yayinlar/donemsel-bilgiler/, erişim tarihi: 21.03.2017.
Yerli kartların yurt içinde işlem tutarı açısından 2015 yılı değerlendirmesinde en yüksek puana 4. dönemde ulaşılmıştır. 2015’te yurt içinde yabancı kart kullanımı ise 3. dönemde en yüksek orana çıkmıştır. İşlem tutarı açısından yerli kartlar açık ara farkla yabancı kartlardan daha ön sıradadırlar.
Tablo 7.2014 yılı İnternetten Yapılan Alışverişlerin İşlem Adedi
Kaynak: http://bkm.com.tr/raporlar-ve-yayinlar/donemsel-bilgiler/, erişim tarihi: 21.03.2017.
Yurt içi 4. Dönem yurtiçi yerli kart kullanımında tespit edilen işlem adedi 2014 senesinde, 1., 2. ve 3. dönemlerdekilerden daha yüksektir. Yurt dışında yerli kart kullanımı ise aynı şekilde 4. dönemde en yüksek oranlara erişmiştir. Yerli kartlar yurtiçinde yabancı kartlardan çok daha fazla kullanılmaktadır.
Tablo 8.2014 yılı İnternetten Yapılan Alışverişlerin İşlem Tutarı
Kaynak: http://bkm.com.tr/raporlar-ve-yayinlar/donemsel-bilgiler/, erişim tarihi: 22.03.2017.
Şekil 5.2014 Yılı Yerli ve Yabancı Kartların Yurtiçi Kulanım İşlem Tutarı
Yerli kartların yurt içi kullanımı işlem tutarı açısından en yüksek olduğu dönem 2014’te 3. dönemdir. Yurt dışında yerli kart kullanımı ise 4. dönemde en yüksek oranlara ulaşmıştır. İşlem tutarı açısından yerli kartlar açık ara farkla yabancı kartlardan daha yüksektirler.
Tablo 9.2013 yılı İnternetten Yapılan Alışverişlerin İşlem Adedi
Kaynak: http://bkm.com.tr/raporlar-ve-yayinlar/donemsel-bilgiler/, erişim tarihi: 17.03.2017.
2013 yılında yerli kartların yurt içi kullanımı işlem adedinin en yüksek olduğu dönem 3. dönemdir. Yurt dışında yerli kart kullanımı ise 4. dönemde en yüksek puana çıkmaktadır. Yerli kartların işlem tutarları büyük bir farkla yabancı kartlardan daha yüksektirler.
Tablo 10.2013 yılı İnternetten Yapılan Alışverişlerin İşlem Tutarı
Kaynak: http://bkm.com.tr/raporlar-ve-yayinlar/donemsel-bilgiler/, erişim tarihi: 25.03.2017.
2013’te yerli kartların yurt içinde işlem tutarı açısından değerlendirmesinde en yüksek puana 3. dönemde ulaşılmıştır. 2013’te yurt içinde yabancı kart kullanımı ise 3. dönemde en yüksek orana çıkmıştır. Yerli kartların yurtdışında kullanımı ise 4. Dönemde en yüksek seviyeye çıkmıştır.
Tablo 11.2012 Yılı İnternetten Yapılan Alışverişlerin İşlem Adedi
Kaynak: http://bkm.com.tr/raporlar-ve-yayinlar/donemsel-bilgiler/, erişim tarihi: 16.03.2017.
2012 yılında yerli kartların yurt içi kullanımı işlem adedinin en yüksek olduğu dönem 4. dönemdir. Yurt dışında yerli kart kullanımı ise yine 4. dönemde en yüksek seviyededir. Yerli kartların işlem tutarları yabancı kartlardan daha fazladır.
Tablo 12.2012 Yılı İnternetten Yapılan Alışverişlerin İşlem Tutarı
Kaynak: http://bkm.com.tr/raporlar-ve-yayinlar/donemsel-bilgiler/, erişim tarihi: 25.03.2017.
Yurt içi 3. dönem yurtiçi yerli kart kullanımında tespit edilen işlem adedi 2012 senesinde, 1., 2. ve 4. dönemlerdekilerden daha yüksektir. Yurt dışında yerli kart kullanımı ise aynı şekilde 1. dönemde en yüksek oranlara erişmiştir.
Şekil 6.2012 Yılı Yerli Kartların Yurtiçi ve Yurtdışı Kullanım İşlem Tutarı
2012 Yılı İnternetten Yapılan Alışverişlerde Yerli kartların yurtiçi ve yurtdışı işlem tutarı yerli kartların yurt içinde kullanımı açısından 2012 yılı değerlendirmesinde en yüksek oranlara 4. dönemde ulaşılmıştır. 2012’de yurtdışında yerli kart kullanımı ise tekrar 4. dönemde en yüksek orana çıkmıştır.
Şekil 7.2012 Yılı Yerli ve Yabancı Kartların Yurtiçi Kullanım İşlem Adetlerinin Grafiği
Grafikte
görüldüğü gibi 2012’de yerli ve yabancı kartların en çok kullanıldığı dönem
yerli kartlar için 4. Dönem iken yabancı kartlar için 2. dönemdir. Fakat
görüleceği üzere yerli kartların dönemler baz alınarak yapılan karşılaştırmada
kullanım oranları yabancı kartların kullanımından çok daha yüksektir.
Şekil 8.2012 Yılı Yerli ve Yabancı Kartların Yurtiçi Kullanım İşlem Tutarlarının Grafiği
Şekilden
ulaşılacağı üzere yerli yabancı kartların yurt içinde en çok kullanıldığı dönem
3. dönemdir. İşlem tutarları arasında var olan ciddi fark önemlidir; yerli kart
kullanımı yabancı kart kullanımından çok daha fazladır.
İKİNCİ BÖLÜM
SANAL MAĞAZACILIK VE E-TİCARETTEKİ YERİ
2.1. Sanal Mağaza Kavramı ve E-ticaretteki Yeri
Bir önceki bölümde de değinildiği gibi e-ticaret günümüzde yoğun olarak kullanılmaktadır. E-ticaret için kurulan sanal mağazalar, e-ticaretteki başarıyı etkilemektedir. Bu bağlamda bu bölümde sanal mağaza kavramı ile ilgili bilgiler verilecektir.
2.1.1.Sanal Mağaza Kavramının Tanımı ve Kapsamı
Günümüzde internet ortamında geleneksel ticaretin yerini alan farklı malların sergilenip, online satışının yapıldığı farklı sistemlere sanal mağaza denmektedir (Dündar vd. 2007: 290).
İki çeşit sanal mağazacılık bulunmaktadır. Bunlar:
• Doğrudan Sanal mağazacılık; Online şekilde ödemelerin anında yapılabildiği bilgisayar yazılımları, müzik eserleri gibi ürünlerin satıldığı mağazalardır.
• Dolaylı Sanal Mağazacılık; internet üzerinden sipariş ve tahsilat yapılarak ürünün nakliye edildiği ve teslimatının gerçekleştirildiği türdür (Marangoz 2011, 185).
Sanal Mağazacılık; şirketlerin fiziksel mağazaların sanal mağazalara taşıyarak tüketicilerin sergilenen ürünler farklı ödeme yöntemleriyle satın aldığı bir dijital ortamdır(Dündar ve diğerleri, 2007, 291). Sanal mağazaların farklı amaçları bulunmaktadır.
2.1.2. Sanal Mağazaların Amaçları
Bu dijital alışveriş ortamı tüketicilerin beklentilerini en iyi koşullarda karşılamak ve müşteri memnuniyetini sağlayarak müşteri bağlılığı oluşturmayı hedeflemektedir. Bu kapsamda sanal mağazalar işletmeler açısından maliyet avantajı elde etmek, karı yükseltmek, işgücü maliyetlerinden tasarruf etmek, zaman kısıtlaması olmaksızın satış yapmak müşteri ilişkileri yönetimi ile ilgili maliyetleri düşürmek, müşteri bağlılığı oluşturmak gibi amaçlarla kurulmaktadır (Ölçer ve Yılmaz 2007, 74).
2.1.3. Sanal Mağazalarda Kullanılan Araçlar
Sanal mağazalarda TV, telefonlar, faks, mobil telefon, PC, kredi kartları, internet teknolojileri, elektronik veri değişim sitemleri kullanılmaktadır(Canpolat, 2001). Gelişen teknoloji ile birlikte bu araçların arasına her geçen gün yenilerinin katılması muhtemel olarak görülmektedir (Parlakkaya 2005, 170).
2.1.4. Sanal Mağazacılıkta Kullanılan Ödeme Yöntemleri
Elektronik ticaretin gelişmesiyle beraber ödeme yöntemlerinde de farklılaşmalar meydana gelmiştir (Soydal, dergisosyalbil.selcuk.edu.tr/susbed/article/ view/593, erişim tarihi: 21.03.2017).
E-ticarette önceleri kredi kartı, EFT, gibi klasik yöntemler kullanılırken, günümüzde mobil ödeme, akıllı kart, net cash, elektronik cüzdan gibi yeni araçlar da kullanılmaktadır. Kredi kartıyla ödeme, elektronik ticarette en fazla tercih edilen yöntemdir. Günümüzde internet sitelerinin mobil hale gelmesiyle sanal mağazalardan alıcılar mobil ödeme sistemleri ile alışveriş yapabilmektedir (inet-tr.org.tr/inetconf13/bildiri/109.pdf, erişim tarihi: 21.03.2017).
2.1.5. Sanal Mağazacılığa Geçiş Nedenleri
Sanal mağaza özellikle KOBİ ölçeğindeki işletmeler açısından yeni pazarlara girme olanağı sunmaktadır. Bu sayede, işlemler hızlanmakta, fiziksel mekan ve işgücü maliyetleri azalmaktadır. Müşterilerin sanal mağazalara olan taleplerinin de artmasıyla sanal mağazacılığa geçiş hızlanmıştır. İşletmeler artan kira, işçilik, pazarlama ve reklam gibi maliyetlerden tasarruf etmek ve müşteri potansiyelini değerlendirmek için sanal mağazalar kurma yoluna gitmişlerdir (Yuldaşev, 2013, 7).
2.2. E-ticaret Kapsamında Sanal Mağazaların Kuruluş Aşamaları
Sanal mağazaların kuruluş aşamaları aşağıda açıklanmıştır.
2.2.1. Hazırlık Aşaması
Web sitesi hazırlanırken fiziksel bir mağaza açacakmış gibi itina gösterilmelidir. Fiziksel mağazadaki atmosfer gibi sanal mağazanın atmosferi de önemlidir. (Marangoz, 2011, 192-193);
• Sanal mağazanın ölçeği iyi tespit edilmelidir. Sanal mağazada bulunacak ürün çeşitliliğine göre site tasarlanmalı, sitenin yapısı geliştirilmeye müsait olmalıdır.
• Sayfalardaki müşterinin gereksinim duyacağı bulunması gereken araçlar belirlenmelidir. Anketler, son eklenen ürün grupları, ürün karşılaştırma ekranları gibi özellikler önceden düşünülmelidir.
• Siteyi idare edebilecek profesyonel bir kişi görevlendirilmelidir.
• Bankalarla görüşülerek sanal pos temini ile ilgili anlaşmalar yapılmalıdır.
2.2.2. Web Sitesinin Hayata Geçirilmesi Aşaması
Web sitesi sanal mağazanın ana iskeleti olduğundan sitenin algoritması iyi tasarlanmalıdır. Sitenin başarısı ve sitenin sürekliliği için altyapı iyi hazırlanmalı ve ilgili kuruluşlarla anlaşmalar yapılmalıdır. Ayrıca bir web sitesi hazırlanırken (Marangoz, 2011, 194-195);
• Müşterilerin fikirleri dikkate alınmalıdır,
• Sitelere Güncellemeler yapılmalıdır,
• Distribütör takibi olmalıdır,
• Bankalara ait işlemlerle ilgili teknolojik altyapı sağlam olmalıdır,
• İyi bir Kargo firmasıyla çalışılmalıdır.
2.3. Sanal Mağazaların İş Hayatına Etkileri
E-ticaret sistemi olan sanal mağazalar iş dünyasında pek çok ticari faaliyeti etkilemektedir. Küçük firmaların düşük maliyetler sebebiyle ve ucuz ürün satmasıyla rekabet gücü artmakta, fiziksel mağazaların rekabet gücü azaltmakta küçülmelerine sebep olabilmektedir (Elibol ve Kesici 2003, 323).
E-ticaret işletmelerin pek çok konuda tasarruf etmesine olanak sağlamaktadır. Bu tasarruflara ilişkin bilgiler aşağıdaki tabloda görülmektedir:
Tablo 13. E-Ticaret İle Sağlanan Tasarruf Oranları
| Endüstri | Tasarruf Oranı | Endüstri | Tasarruf Oranı |
| Uzay, Makine Endüstrisi | 11 | Sağlık | 5 |
| Kimyasal Ürünler | 10 | Moleküler Biyoloji ve Genetik | 11-20 |
| Kömür Endüstrisi | 2 | Matal/Makine Endüstrisi | 24 |
| İletişim | 5-15 | Medya ve Tanıtım | 15-20 |
| Bilgi Teknolojileri | 11-20 | işletme, Bakım, Onarım | 10 |
| Elektronik Parçalar | 29-39 | Benzin ve Gaz | 5-20 |
| Gıda Katkı Maddeleri | 3-5 | Kâğıt Endüstrisi | 10 |
| Orman Ürünleri | 15-25 | Çelik Endüstrisi | 12 |
| Havayolu Taşımacılığı | 12-20 |
Kaynak:Elibol, H., & Kesici, B. Çağdaş İşletmecilik Açısından Elektronik Ticaret. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (11), 303, 2003, s.323.
E-ticaret fiziksel mağazalardaki kadar çalışan gerektirmemekte bu da iş hayatında istihdamı azaltmaktadır. Bunun yanında iş dünyasında güvenlikle ilgili sorunlar ortaya çıkabilmektedir.
2.4. E-ticaret Bağlamında Sanal Mağazalar İle Klasik Mağazalar Arasındaki Farklar
Geleneksel ticarette ürünlerin fiziksel mağazadan gidilerek görerek alınması ya da kataloglar üzerinden sipariş verilmesi söz konusudur. İstenen ürün hakkında elektronik ticarette ise tüketiciler sanal mağazaya girerek alışverişlerini ve ödemelerini yapmaktadır. (Altınok vd., http://inet-tr.org.tr/inetconf9/bildiri/89.pdf, erişim tarihi: 21.03.2017).
Geleneksel ticarette satın alma talepleri görüşülerek ya da satın alma talebine ilişkin formlar firmaya iletilerek belli süreçlerden sonra gerçekleşmektedir. Elektronik ticarette ise siparişler internet sitesi üzerinden alınmakta, sözleşme ve satış işlemi anında gerçekleştirilmektedir.
2.5.Sanal Mağazalarda Başarı Faktörleri
İşletme türü ve büyüklüğü ne olursa olsun internette pazarlamanın ilk basamağı web üzerinde yer alma ve görünme aşamasıdır. Sanal mağazaların en önemli niteliği düşük maliyetli ve dünyanın her yerinden erişilebilme imkanıdır. Bu sebeple ticari faaliyetlerde sıkça web siteleri kullanılmaktadır. İnternetten yapılan ticari faaliyetler, diğer geleneksel e-ticaret yöntemlerine göre daha çok ilgiçekmektedir. Çünkü internet kanalıyla daha çok kişiye diğer araçlara göre daha hızlı biçimde erişim sağlanmaktadır (Dündar vd, 2007, 289).
Ürün ve hizmetlerin çeşitliliği, mağazanın imajı, atmosferi müşterilerin sanal mağazaları tercihlerinde önemli olan özelliklerdir (Kılıç 2011, 8). Sanal mağazacılıkta tercih edilecek web sitesi işletmenin bir nevi vitrini durumunda ve tüketicinin görsel olarak karşısına çıkan ilk aracı olmasından ötürü tasarımına büyük bir önem verilmelidir. Web sitelerinin tüketicilere tüm kolaylıkları sağlaması önemli bir durumdur. Böylelikle müşterinin tekrar ziyaret edilme oranı yükselmektedir. Bu bakımdan web sitelerinin sahip olduğu özellikler başarı ve başarısızlık arasındaki farkı meydana getirmektedir. Bir web sitesinin tüketicilerle iletişimini etkileyen altı boyut vardır. Bunlar (Gültaş ve Yıldırım 2016, 37); bilgi, sağduyu, etkileşim, ilişki, özgün olma ve güncellik olarak açıklanabilmektedir. Bu boyutlar, müşterilerin ürün ve hizmetler hakkında nasıl bilgi alacaklarını ve bu bilgiyi nasıl kullanacaklarını ifade etmektedirler. Tüm bu ölçütler internette perakendecilik yapan işletmelerin sitelerini geliştirirken ve iyileştirirken önceliklerini belirlemelerine yardımcı olmaktadırlar. Web üzerinden satış yapmayı planlayan her perakendecinin aşağıda açıklanan her bir boyuta önem vermesi önemlidir.
2.6. E-Ticaret Kapsamında Sanal Mağazaların Farklı Etkileri ve Faydaları
2.6.1.Sanal Mağazaların İşletmelere Sağladığı Olanaklar
Sanal mağazacılığın işletmelere sağladığı imkânları şu şekilde kısaca açıklanmaktadır (Çiçek vd. 2010, 195);
• Pazar genişlediği için rekabet çoğalmakta ve satış maliyetleri azalmaktadır
• Satış hacminden ve toplu alımdan dolayı firmanın tedarik maliyetleri azalmakta ve bu durum tüketicilerin talebini de arttırmaktadır.
• E-ticaret sistemleri ile birleşik kurulan bilgi sistemleri sayesinde sipariş, stok takibi, faturalandırma, muhasebeleştirme maliyetleri düşmektedir
• Bilgi sistemleri sonucunda hızlı stok takibi ve ihtiyaç planlaması yapılabildiğinden üretim ve tedarik süresi azalarak maliyetler düşmektedir
• Gereksiz harcamaları yok ederek tasarruf edilmesine olanak sağlamaktadır
• Pazarın talepleri görülüp hızlı bir şekilde ürün çeşitliliği olanaklı olmaktadır
• Müşteri bilgileri veri madenciliği ile işlenerek pazarlama faaliyetlerinde başvurulur hale gelebilmektedir.
2.6.2. Sanal Mağazaların Yönetime Etkileri
Sanal marketler klasik mağazacılıktaki yönetim anlayışını farklılaştırmıştır. Klasik mağaza yönetiminden sanal mağaza yönetimine geçiş anlayışı tecrübe edilmiştir. Klasik mağazacılıkta fiziksel mağaza ortamı önemliyken, sanal mağazalarda web sitesinin atmosferi önem arz etmektedir. Bu sebepten sanal mağaza sahiplerinin web tabanlı hizmet kalitesinin iyileştirmesine yönelik yönetsel iletişim çabalarına önem vermeleri etkili olabilmektedir (Arslan 2016, 117-136).
2.6.3.Sanal Marketlerin İktisadi ve Sosyal Yaşama Etkileri
Sanal Mağazalar, işletmenin mali performansını artırmaktadır. Karlılığın artması, pazar payının yükselmesi, müşteri hizmetlerinin farklılaşması ve ürünlerin daha hızlı bir şekilde dağıtımının gerçekleşmesi, işletmelerin sanal mağazacılıktan sağladığı yararlardan bir kaçıdır. Sanal mağazacılık, sadece ürünlerin çevrimiçi bir katalogdan sipariş edilmesi anlamına gelmemektedir. Bir işletmenin elektronik etkileşiminin bütün yönlerini içermektedir. Kısaca sanal mağazacılık, bir işletmenin bütün taraflarıyla (müşteriler, tedarikçiler, devlet, işçiler, yöneticiler, vb.) olan iletişimini ve işlemlerini geliştirmek için bilgi teknolojilerinin kullanılmasını kapsamaktadır (Ölçer ve Yılmaz 2007, 70-71).
Sanal mağazacılığın git gide
büyüyen ticari hacmi ve popülaritesinin sebebi, bütün katılımcılara yararda
bulunmasıdır. Tüketici bakımından incelendiğinde, toptancı, perakendeci hatta
bazı durumlarda taşıyıcı gibi aracıları ortadan kaldırmakta ve alıcıya
olağanüstü geniş seçenekler sağlamaktadır. Bu şekilde, hızlı, kolay ve daha
ucuz alışveriş olanaklı hale gelmektedir. Sanal mağazacılık, bireyin evinden
çıkmadan daha fazla alternatif seçim imkanları içinde istediği nitelikte ve en
uygun fiyattan mal temin edilmesine olanak sağlayan bir ticaret metodudur
(Civelek ve Sözer, http://acikerisim.ticaret.edu.tr:8080/xmlui/bitstream/handle/11467/1373/)
2.7. Sanal Mağazacılıkta Güvenliğin Önemi
Elektronik ticaretin en önemli unsurlarından biri güvenliktir. Kişiler alışveriş yaptıkları internet sitelerinde kişisel güvenliklerinin korunmasını istemektedirler. Gizliliğe önem veren bireyler aynı zamanda girdikleri kredi kartlarının da güvenli bir şekilde korunduğundan emin olmalıdırlar. Bu da yanında güvenlik sorununu beraberinde taşımaktadır. Bu tür bilgilerin korunmasında karşılaşılan zorluklar sonucunda kişiler elektronik ticaret tercihini yapmaktan geri durmakta ve bu da işletmelerin veya diğer alanların bu tür konular da yeni girişimler de bulunmasına neden olup maliyet açısından kimi zaman durumu güçleştirmektedir (Küçükyılmazlar 2006, 46).
Bireylerin huzuru ve kişisel bilgilerinin korunması konusunda özen gösterilmesi sanal mağazacılıkta ciddi önem taşıyan bir olgudur. Bilgisayar ağlarında kişisel bilgilerin korunması konusunda özen gösterilmediği koşulda kişisel bilgilerin ihlali söz konusu duruma gelecektir. Sanal mağazalar güvenliğe önem verdikleri sürece müşteriler o sitelerden alışveriş yapacaklardır (İçli ve Aslan, http://inet-tr.org.tr/inetconf13/bildiri/109.pdf, erişim tarihi: 25.03.2017.).
E-ticarette güvenlik
olmazsa olmaz bir konudur. Çeşitli ağlarda güvenlik boyutları da değişkenlik göstermekte,
kapalı ağlarda yasal olmayan erişim metotları kısmen engellenebilirken açık
ağlarda ise bu daha da zor bir durumdadır. Bu yüzden güvenlik duvarları
kurulması ile açık ağlardaki yasal olmayan girişler engellenmelidir. Güvenlik
önlemlerinin gelişmiş olması, sanal mağaza hakkında tüketicide iyi bir imaj
etkisi oluşturmaktadır (Canpolat, 2001, 40). Güvenlik sertifikası, güvenlik
duvarı ve diğer gelişmiş teknolojiler sanal mağazalarda kullanılmalıdır.
SONUÇ
Sanal mağazalar ürün satışlarında internet sitelerinde ürünlerin sergilendiği, değişik ödeme alternatifleri sunarak satışların yapıldığı sistemlerdir. Bu sanal alışveriş sisteminde tüketiciler sanal mağazalardan günün 24 saati uygun şekilde alışveriş yapabilmekte ve ürünlerin adreslerine istenilen zamanda teslim edilmesini sağlayabilmektedir. Bu durum şehir yaşantısı içinde zaman sıkıntısı çeken çalışan insanlar için büyük bir kolaylık olmaktadır. Sanal mağazalar kişilere alışverişte, fiziki uzaklığı ortadan kaldırıp, istedikleri ürünü farklı sitelerle karşılaştırıp, uygun fiyata almak imkanı sağlamaktadır.
Sanal mağazacılık yapan girişimciler sanal mağazalar sayesinde elde ettikleri maliyet avantajı ile dünyanın farklı yerlerine satış yaparak rekabet güçlerini artırmaktadır.
Sanal mağazalar KOBİ’lerin küresel pazarlara girerek rekabet etmesine olanak sağlamaktadır. Müşteriyle iyi iletişim kurabilen, onların sorunlarıyla ilgilenen, teknolojik alt yapısı iyi olan, güvenlik özellikleri gelişmiş, müşteriye uygun fiyatlı farklı alternatifler sunabilen, ödeme seçenekleri fazla olan, teslimat hızı yüksek sanal mağazalar müşteriler tarafından benimsenmesi ve müşteri sadakati oluşturması kolay olmaktadır.
Bu elektronik ticaret yöntemi sayesinde alıcı ve satıcı arasındaki iş süreçleri ve maliyetler azalmaktadır. Sanal Marketlerle ilgili bu çalışma doğrultusunda aşağıdaki önermelerde bulunulabilir,
- Sanal mağazalarda teknolojik alt yapıya önem verilmesi gerekmektedir.
- Sanal mağazaların vitrininin oluşturan web sitelerinin profesyonelce hazırlanması ve güncellenmesi gerekmektedir.
- Sanal mağazacılıkta rekabet edebilmek için uygun fiyatlarla ürün çeşitliliği olan bir atmosfer oluşturulmalıdır.
- Sanal mağazaların müşteriye güven verebilmesi için güvenlikle ilgili tüm sertifikaların ve önlemlerin alınmış olması gerekmektedir.
- Sanal marketler piyasada kendilerine yer bulabilmek ve tutunabilmek için modern reklam ve iletişim yöntemlerini etkin bir şekilde kullanmalıdır. Sanal mağazalar müşteri bilgilerini veri madenciliği ve istatistiki yöntemlerle analiz edip farklı pazarlama yöntemleri kullanmalıdır.
- Sanal mağazalarda satılan ürünlerin üç boyutlu şekilde görülebildiği teknolojilerin kullanılması ürünlerin gerçekliği ve güven konusunda müşteride olumlu etkiler uyandırabilir.
- Sanal mağazacılıkta satılacak ürün ve hizmet fikrinin rekabet edilebilir ve sitenin teknolojik altyapısının iyi olması başarıyı artırabilir.
- Sanal mağazacılıkta başarıyı yakalamak için müşteri odaklı olunmalı, müşteri memnuniyetine önem verilmelidir.
- Türkiye’de sanal mağazacılığın yaygınlaşması için KOBİ’lere sanal posların verilmesi konusunda bankaların esneklik göstermesi faydalı olabilir.
- Türkiye’de sanal mağazacılığın gelişmesi ve uluslararası düzeyde rekabet edebilmesi için Bilim Sanayi Ticaret Bakanlığı, KOSGEB, Kalkınma Bakanlığı gibi kuruluşların çalışmalar yapması gerekmektedir.
Projeyi Hazırlayan: Tarık AKARSU
KAYNAKÇA
Alagöz A., “Web Sitesi Maliyetlerinin Muhasebeleştirilmesi”,Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2015.
Altınok S., Sugözü İ., Çetinkaya H., Geleneksel Ticaretten Yeni Ekonomiye Elektronik Ticaretin Temel Ekonomik Etkileri, http://inet-tr.org.tr/inetconf9/bildiri/89.pdf.
Arslan, B. Sanal Mağaza Atmosferi Unsurlarının Anlık Satın Almaya Etkisi, Bitlis Eren Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2016, 117-136.
Canpolat, Ö. E-ticaret ve Türkiye’deki gelişmeler, Sanayi ve Ticaret Bakanlığı, 2001.
Civelek, E., Sözer, E., İnternet Ticareti Ekososyal Sistem ve Ticaret Noktaları, http://acikerisim.ticaret.edu.tr:8080/xmlui/bitstream/handle/11467/1373/, erişim tarihi: 22.03.2017.
Çiçek H., Demirel M., Onat O. K., İşletmelerin Web Sitelerinin Değerlendirilmesine İlişkin Bir Araştırma: Burdur İli Örneği, Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, Y.2010, C.15, s.2 s.187-206.
Dündar, S., Ecer, F. Özdemir, Ş., Fuzzy Topsis Yöntemi İle Sanal Mağazaların Web Sitelerinin Değerlendirilmesi, İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, Cilt: 21 Ocak 2007 Sayı: 1, 287-305.
Elibol, H. Bilişim Teknolojileri Kullanımının İşletmelerin Organizasyon Yapıları Üzerindeki Etkileri. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (13), 155, 2005.
Elibol, H., & Kesici, B. Çağdaş İşletmecilik Açısından Elektronik Ticaret. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (11), 303, 2003.
Güleş, H. K., Bülbül, H., & Çelebi, A.,Küçük Ve Orta Ölçekli sanayi İşletmelerinde Elektronik Ticaret Uygulamaları. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (9), 463, 2003.
Gültaş, P., Yıldırım, Y. İnternetten Alışverişte Tüketici Davranışını Etkileyen Demografik Faktörler, Dicle Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi C:6, S:10, 2016, 32-50.
http://www.tuik.gov.tr/PreTablo.do?alt_id=1028, erişim tarihi: 19.03.2017.
http://www.izto.org.tr/portals/0/iztogenel/dokumanlar/ticaretin_yeni_sekli_pinar_elmas_26.04.2012%2019-25-49.pdf, erişim tarihi: 25.03.2017.
İçli, G. Aslan, B., İnternette Ödeme ve Güvenlik, http://inet-tr.org.tr/inetconf13/bildiri/109.pdf, erişim tarihi: 24.03.2017.
İhracatı Geliştirme Etüt Merkezi, “Yurtdışına E-Ticaret (B2C E-Ticaret)”, Ankara: T.C. Başbakanlık Dış Ticaret Müsteşarlığı,2009,s.4,
Kılıç, S. Online Perakendecilikte Tüketici Bağlılığını Etkileyen Faktörlere Dair Amprik Bir Çalışma, İşletme Fakültesi Dergisi, Cilt 12, Sayı 1, 2011, 1-27
Küçükyılmazlar, A., Elektronik Ticaret Rehberi, İTO Yayınları, Yayın NO: 2006-3, 2006.
Marangoz M., Yeşildağ B. Saltık A. I., E-Ticaret İşletmelerinin Web ve Sosyal Ağ sitelerinin İçerik Analizi Yöntemiyle İncelenmesi, Journal of Internet Applications & Management / İnternet Uygulamaları ve Yönetimi Dergisi . 2012, Vol. 3 Issue 2, p53-78. 26p.
Marangoz, M. Girişimciler için sınırsız ticaret: E-ticaret. Girişimcilik ve Kalkınma Dergisi (6:1) 2011, 181-201.
Organ A., Karadağ N. C., İşletmecilik Açısından Elektronik Ticaret Ve Hukuki Altyapısı, Pamukkale Üniversitesi IUYD’2011 / 2(2), 81-104.
Ölçer, F., Özyılmaz, A., Elektronik ticaret ve Sanal Organizasyonlarda Uygulanması, SDÜ İİBF Dergisi, 2007, 2.
Parlakkaya R., Elektronik Ticaret ve Muhasebe Uygulamalarına Etkileri, Selçuk Üniversitesi Karaman İİB Dergisi, Y.5, S.2, 2005, s.172.
Soydal, H. Küçük ve Orta Büyüklükteki İşletmelerde E-Ticaret, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (15), 2006, 552.
Yuldaşev, D., Teknoloji Okuryazarlığının Elektronik Ürün Satın Alma Niyeti Üzerine Etkisi, Akademik Bakış Dergisi Sayı: 38 Eylül – Ekim 2013, 1-14.